Collectieve zelforganisatie en placemaking door (toekomstige) bewoners zijn belangrijke ‘bouwstenen’ voor de ontwikkeling van de stad van de toekomst.

Collectieve zelforganisatie als antwoord op de financiële crisis  

Tijdens de crisis van 2008 – 2013 heeft de gemeente Amsterdam 70% van de bouwprojecten stopgezet. Bewoners zijn zelf aan de slag gegaan om hun eigen woning te kunnen bouwen, meestal samen met een architect.  Die is zeker nodig als de toekomstige bewoners een woonblok met een aantal appartementen willen bouwen. Dit staat bekend als collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO). Actief in diverse werkgroepen realiseren zij op een creatieve manier hun woonwensen. Dit wordt ook wel placemaking genoemd, het samen inrichten van een gebouw of omgeving. Doel is het creëren van een woonplek en omgeving, een plaats (place) waar mensen graag verblijven.

Er zijn in Amsterdam al een behoorlijk aantal CPO-appartementsgebouwen gebouwd en nog in aanbouw (zie voorbeeld hieronder). Een hele nieuwe stadswijk die door burgers zelf wordt ontwikkeld is natuurlijk een utopische gedachte maar waarom gaan we dat niet proberen?

CPO Bouwgroep Go West (ontwerp architect Sophie Valla) oplevering najaar 2018

In de CPO bouwprojecten zijn de toekomstige bewoners naast de architect mede-ontwerpers (CPO is collectief particulier opdrachtgeverschap). In werkgroepen houden zij zich bezig met de inrichting van het gebouw en het realiseren van hun woonwensen.

Met placemaking wordt bedoeld dat (toekomstige) bewoners, kleine bedrijven en andere belanghebbenden, betrokken worden bij de ontwikkeling van een gebouw en bij de inrichting van de openbare ruimte. Placemaking is het samen inrichten van een gebouw of omgeving. Doel is het creëren van een woonplek en omgeving, een plaats (place) waar mensen graag verblijven.

De uitdaging is om ‘het samen ontwikkelen van een gebouw’ op te schalen naar een woon-werkwijk met betaalbare woningen.

Samen door collectieve zelforganisatie een CPO woon-werkwijk bouwen

Burgers nemen steeds vaker het voortouw in steden met zelfbouw op kavels en met het collectief ontwikkelen van appartementen. Ook op lege plekken in de stad nemen stadmakers initiatieven om de kwaliteit van de leefomgeving te verbeteren. Hierdoor ontstaat meer menging van verschillende functies. Het mixen van wonen, werken en recreëren zorgt voor meer leven in een buurt. De ‘nieuwe’ opvattingen over de stad zien we terug in de voorbeelden in het artikel over stedelijke vernieuwing. Nieuwe mixed-use gebouwen ontstaan door samenwerkingsverbanden van (jonge) architecten, corporaties, (jonge) projectontwikkelaars en particuliere opdrachtgevers. Deze gebouwen zijn een goed voorbeeld voor het ontwikkelen van een complete stadswijk voor 5000 betaalbare woningen. Om het machtsevenwicht op de woningmarkt weer te kunnen herstellen, zullen burgers in actie moeten komen door zelf te organiseren. Rond 1900 kon dat al, dus waarom kan dat nu ook niet gebeuren?

Is het mogelijk om een CPO-wijk te bouwen? Op initiatief van burgers in collectief particulier opdrachtgeverschap en in samenwerking met gemeente, woningbouwcorporaties en ontwikkelaars met investeringen door pensioenfondsen? Als we dat kunnen organiseren, kunnen de (toekomstige) bewoners zeggen “deze stadswijk maken we samen.”  

Gezocht stadsontwikkelaars, stadmakers en initiatiefnemers

Architectuur, innovatieve stedelijke ontwikkeling en placemaking maar vooral zelforganisatie door toekomstige bewoners zijn belangrijke ‘bouwstenen’ voor de ontwikkeling van de stad van de toekomst.

De uitdaging is om ‘het samen ontwikkelen van een gebouw’ op te schalen naar een woon-werkwijk met betaalbare woningen. 

Tulip City Amsterdam is een voorstel om een nieuwe woon-werkwijk te bouwen met de toekomstige bewoners en gebruikers. Lees meer over Tulip City een woon-werkwijk met een identiteit. 

Catalaanse architect Oriol Bohigas: ‘geef identiteit aan een woonwijk’

Een belangrijke inspirator voor het geven van identiteit aan woonwijken is de Catalaanse architect Oriol Bohigas, die van 1980 tot 1984 als hoofd stadsontwikkeling verantwoordelijk was voor de ‘reconstructie’ van Barcelona. In die tijd was het centrum van de stad behoorlijk verpauperd. Hij beschouwde de wijken als autonome eenheden. Hij zette zich in voor de herwaardering van de openbare ruimte, de pleinen, tuinen en voetgangersgebieden: door die te verbeteren krijg je sneller en directer invloed op de wijk. Bohigas wilde het oude centrum in nieuwe glorie herstellen en daar de levensstandaard verhogen. Daarnaast wilde hij in de omliggende wijken interessante centra creëren, elk met hun eigen identiteit. Hij nam het initiatief tot het project ‘Openbare ruimten en sculpturen’ met prijsvragen onder binnen- en buitenlandse architecten. Bovendien werd voor elke locatie (centrum van een wijk) een opdracht aan een kunstenaar verleend. Volgens Bohigas geeft een beeldhouwwerk samenhang en betekenis aan een omgeving: het versterkt de identiteit van een gemeenschap. De toenmalige burgemeester van de stad voegde daaraan toe dat monumentale kunst kostbaar is maar relatief goedkoop in verhouding tot het effect dat het kan hebben. Bohigas speelde ook een belangrijke rol bij het ontwerp van het Olympisch dorp voor de Zomerspelen 1992. (Bronnen: Tracy Metz in de NRC van 3 november 1989 over het toekennen van de Sikkensprijs aan Bohigas en Wikipedia). 

Noorderlicht zonnige zomeravond (foto tj18)

Sjoerd Soeters: ‘een gebouwde omgeving creëert ook een samenleving’

Sjoerd Soeters stelt dat een architect goed moet kunnen nadenken over sociale processen. Want een gebouwde omgeving creëert ook een soort samenleving. In een video vertelt Soeters aan Harry Starren wat zijn opvattingen zijn over (stedebouwkundige) architectuur (kijk op youtube).

Is na het zien van deze video iconische hoogbouw nog een optie voor nieuwbouw? Of zijn er ook plekken in de stad waar een icoon juist zorgt voor esthetische waarde van de stedelijke omgeving en beleving? Ik vind het mooi als een markant gebouw als de Pontsteigerin de open ruimte aan het IJ ‘tot onze verbeelding kan spreken’.

gebouwen Silodam en Pontsteiger aan het IJ in Amsterdam foto tj18

Iconen voor Amsterdam?

Aan de Zuidas in Amsterdam staan al woontorens hoewel nog niet zo spectaculair dat ze iconen genoemd kunnen worden. Redmond O’Hanlon ging op expeditie op de Zuidas en observeerde de mensen die daar werken alsof hij naar dieren in de jungle kijkt (de video van Quote is te zien op youtube).

Amsterdam is druk en wordt nog veel drukker. De stad stroomt over van toeristen. Om die te spreiden moeten er goede verbindingen zijn met Amsterdam Nieuw-West en Noord, zegt architect Winy Maas. En daar moet wat te zien zijn. Architect Winy Maas bedacht een gebouw met drie andreaskruisen, dat aan het IJ zou kunnen verrijzen.

Een gebouw bestaande uit drie gestapelde kruisen is een voor de hand liggend idee voor Amsterdam. (groene) Gebouwen die verwijzen naar tulpen lijkt mij ook een aardig idee voor Amsterdam. Daarom zien mijn iconische gebouwen voor Amsterdam er zo uit.

Het idee voor de tulpgebouwen is ontstaan op basis van een aantal architectuurschetsen van gebouwen die ik heb gemaakt.