Buenos Aires in de schaduw van de dictatuur is de titel van het verhaal over een heftige gebeurtenis in de stad toen ik daar in 1989 op bezoek was.
Bij mijn aankomst laat in de avond in Buenos Aires (ik kwam met het vliegtuig uit Salta) wordt me duidelijk dat er iets ernstigs is gebeurd. Mijn vrienden zitten, voor zover er elektriciteit was, al de hele dag aan de radio gekluisterd.
De kranten op straat zijn de volgende ochtend al vroeg uitverkocht. De Argentijnse vriend waar ik logeer vraagt daarom aan de krantenverkoper wat er in de krant ‘Pagina Z’ staat. Blijkbaar vertrouwt hij de krantenman, want in de tijd van de dictatuur was je daar niet zeker van. De man vertelt het nieuws en er ontspint zich een heftige discussie. Een oude man bemoeit zich ermee en zegt fel: ‘ze moeten die lui met een vliegtuig plat bombarderen’. Dat soort opmerkingen heb ik ook wel eens gehoord in Nederland, denk ik bij mijzelf.
Wat gebeurde er in Buenos Aires?
In januari 1989 bezet een groep advocaten en activisten een legerbasis in Buenos Aires. Het was een wanhoopsdaad omdat president Alfonsín en andere politici geen strafmaatregelen namen tegen de militairen en de beulen, die tijdens de dictatuur van Videla duizenden Argentijnen illegaal oppakten, martelden en vermoordden.
De activisten hadden een legerbasis in Buenos Aires bezet om te kunnen onderhandelen. Maar na een paar dagen greep het leger keihard in. Puur bloedvergieten. Ik meen me te herinneren dat slechts één persoon niet werd gedood. Ik voelde in die dagen de angst van de dictatuur omdat de mensen vreesden dat de militairen weer een staatsgreep zouden kunnen plegen. Iedereen was bang. Het voelde alsof de schaduw van de dictatuur weer over de stad viel.
Nieuws via krantenverkopers en schoenpoetsers
Krantenverkopers zijn voor nieuws de belangrijkste personen in Buenos Aires. Ook schoenpoetsers met een radio mogen zich verheugen in een grote belangstelling van de passanten, die om het laatste nieuws vragen. In winkels wordt ook heftig gediscussieerd. Wat er precies is gebeurd, is niemand duidelijk. Daarom heeft iedereen wel een eigen theorie. Ik betrap mezelf erop dat ik denk dat Argentijnen goed zijn in het bedenken van complotten.
In de schaduw van de dictatuur groeit de angst om opgepakt te worden
Langzaam wordt duidelijk dat het leger een grote slag heeft geslagen. De schaduw van de dictatuur valt over de stad. Ik zie vrienden opeens weer kaartjes kopen voor de trein. Angst om voor zoiets onbenulligs opgepakt te worden? De volgende dagen worden de feiten, vooral voor ‘links’, steeds verontrustender. Er heerst groot onbegrip en verbazing over de actie en de motieven van de mensenrechtenactivisten. In de pers geen spoortje van kritiek over het keiharde optreden van politiek, politie en leger. Had het niet wat minder bloedig gekund? Toch wordt het leger beloond met een salarisverhoging. Maar de afkeuring over deze onzinnige actie van de activisten onder de bevolking is dan ook groot.
De president buigt het hoofd voor de generaal
Het wordt al snel duidelijk wie de helden zijn. Een foto in een krant verbeeldt de tragedie. Het is president Alfonsín die de hoogste legerchef met gebogen hoofd een hand geeft.
Een week of twee voor de tragedie was ik al in Buenos Aires. Ik vond het een super relaxte stad met fantastische restaurants. In het centrum was het in de late avond nog heel relaxed op straat. Je kon met iedereen een praatje maken. Vanuit Buenos Aires heb ik reizen gemaakt naar Mendoza, Tierra del Fuego (Vuurland -Ushuaia) en Salta. Een aantal dagen voor de tragedie was ik in het bekende wijngebied Cafayate in de provincie Salta. Cafayate ligt op zo’n 1700 meter boven de zeespiegel. Overdag kan het 38 graden worden maar ’s nachts koelt het af naar 12-20 graden Celsius.
Maar de reis terug van Cafayate naar Salta, waar ik het vliegtuig naar Buenos Aires moest halen, is anders gegaan dan gepland.
Cafayate, een groene oase in een kokend landschap
Adembenemend mooi was de bustocht van Salta over een brede piste naar Cafayate. De route loopt door de Quebrada de las Conchas, ook wel Quebrada de Cafayate genoemd, de Argentijnse Grand Canyon. De grillig gevormde rotsmassieven hebben schilderachtige kleuren, lichtroze, terracotta, rood en donkerpaars. Over een lengte van 75 kilometer staan rotsformaties in de vorm van hoge gebouwen en monumentale kunstwerken.
Rond Cafayate zijn de klimatologische omstandigheden ideaal voor de druiventeelt: weinig regen, veel zon overdag en frisse nachttemperaturen. Bovendien is er voldoende water door de nabijheid van rivieren. Bekende druivenrassen zijn de Torrontés en Malbec. Cafayate is het hart van Argentinië’s witte wijnstreek. Ik ontmoette Dolores en zij nam mij mee naar de beroemde bodega Etchard voor een ontmoeting met de voorman. Ik had ooit druiven geplukt in Frankrijk en ik wilde weten hoe zij op de bodega werken. Na de rondleiding ben ik met Dolores gaan eten in een restaurant. De tropische vonken vlogen over de tafel. “Antonio quédate conmigo”, blijf bij mij…, tja, reizen is aankomen en vertrekken, ook al zijn de verleidingen en de romantiek nog zo groot. Bovendien moest ik terug naar Salta, om mijn vliegtuig naar Buenos Aires te kunnen halen. Maar of dat lukte…?
Kan ik met de ambulance meerijden naar Salta?
Na mijn bezoek aan Cafayate nam ik de bus terug naar Salta. Maar onderweg stopt de bus in Angastaco. Wat een ramp! De bus rijdt niet verder en is er geen andere bus die naar Salta gaat. Als ik niet op tijd in Salta ben ga ik mijn vliegtuig naar Buenos Aires missen. Dan maar liften. Maar na een paar uur was er nog niet één auto langs gekomen. Ben daarna gaan vragen of ik met de ambulance mee kon rijden naar Salta. Maar er was geen slachtoffer die weggebracht moest worden.
Angastaco is een klein dorp met zo’n 700 inwoners. In de oorspronkelijke taal van de inheemse bewoners betekent de naam van het dorp ‘de adelaar van de Johannesbroodboom’ (águila del algarrobo). Geen slechte naam van een plek om te stranden. Hoewel? Er was niet eens een restaurant.
Toch was er sprake van een gelukkige toevalstreffer. Een groep studenten uit Tucumán was in het dorp voor onderzoek. Op de foto hierboven zit ik met de studenten voor de plaatselijke ‘supermarkt’. Zij ‘logeerden’ op de veranda van een leegstaande school. Ik kon gelukkig samen met hen eten maken en omdat de nachten warm zijn, slapen op de vloer. Zij hadden kookspullen bij zich. Que suerte (wat een mazzel was dat).
Met volle maan lopend tussen reuzen-cactussen tot we honden horen blaffen
In het natuurgebied bij het dorp van de adelaar staan cactussen van wel vijf meter hoog. Ze zijn bestand tegen het dorre klimaat. Het zijn zuilcactussen (el cardon – cardónes) die werden gebruikt als brandhout of in de meubelmakerij. Het gebied (Parque Nacional Los Cardones) is een belangrijke paleontologische vindplaats met pootafdrukken van dinosaurussen van ruim 70 miljoen jaar oud.
Rond het middaguur had Alfredo een pick-up truck geregeld die ons een heel eind op weg bracht naar een vindplaats in de bergen. Daar zochten we naar sporen en voorwerpen van vroege bewoners. Helaas hebben we niets kunnen vinden. ‘De verrassing’ voor mij was (ik had dat van te voren niet begrepen), dat we na dat onderzoek, aan het eind van de dag, helemaal terug moesten lopen naar het dorp!
De urenlange wandeltocht in de nacht met volle maan tussen de supercactussen was een onverwachte beloning op mijn onderbroken reis naar Salta. Toen we eindelijk na onze lange tocht honden hoorden blaffen, wisten we dat we in de buurt van het dorp kwamen.
op weg naar een archeologische site met de studenten in de pick-up truck e
Wie gaat er naar Salta?
Toen ik wist dat ik voorlopig niet naar Salta kon reizen, belde ik met de vliegtuigmaatschappij voor een nieuwe vlucht op een andere moment. Omdat ik toch weg wilde uit het dorp ben ik iedereen in het dorp gaan vragen ‘wie gaat er naar Salta?’ Op mijn rondgang werd ik uitgenodigd door een familie om mee te eten. In de tuin werd het vlees gegaard in een met klei dicht gesmeerde oven. Met een andere familie kon ik de volgende dag eindelijk mee naar Salta.
De Dwaze Moeders (Asociación Madres de Plaza de Mayo)
De foto hieronder is van een demonstratie van de Madres van de Plaza de Mayo. De Dwaze Moeders van de Vereniging van Moeders van het Meiplein is een groepering 
van Argentijnse moeders van desaparecidos, van verdwenen personen. Meestal familieleden. De witte sjaal is het symbool dat de moeders dragen.
Volgens cijfers van ‘een’ Argentijnse regering verdwenen onder de dictatuur van de militaire junta, die het land van 1976 tot 1983 bestuurde, 13.000 mensen. Mensenrechtenorganisaties houden het echter op 30.000 verdwijningen. 