Slimme gemeenten faciliteren
Burgers en kleine bedrijven nemen steeds meer het heft in eigen handen. Ze wachten niet af tot de overheid met nieuwe beleidsinitiatieven komt, maar gaan zelf aan de slag. Dit zie je op grote schaal gebeuren in steden als New York, Kopenhagen, Berlijn en Amsterdam. Deze steden kennen al een lange geschiedenis van initiatieven van onderop. Wat begon met het kraken van leegstaande gebouwen wordt door de crisis beleid om leegstaande gebouwen opnieuw te gebruiken. De grootste broedplaats van Europa, het NDSM-terrein in Amsterdam-Noord werd decennia geleden gekraakt en is uitgegroeid tot een gewilde plek in Amsterdam. Bedrijven als Hema en VNU hebben er hun hoofdkantoren neergezet. In Amsterdam zijn tientallen broedplaatsen waar honderden kunstenaars en creatieve bedrijven relatief goedkope ruimten huren. In Eindhoven kun je in de Dutch Design Week zien waartoe kleine bedrijven in staat zijn. Onder de 200.000 bezoekers veel Chinezen en Japanners die met een videocamera’s de innovaties vastleggen. Een recente ontwikkeling is het creëren van tijdelijke functies op een lege plek of in een leeg gebouw. Gemeentebestuurders faciliteren dit omdat ze inzien dat tijdelijke projecten ook waarde opleveren.
Er zijn ook steden waar deze ontwikkeling van onderop, ook wel DIY (do it yourself) genoemd, nog nauwelijks van de grond komt. Wonen daar te weinig actieve kunstenaars en creatieve ondernemers? Of zijn er geen broedplaatsen en lege gebouwen? Zijn de huren te hoog? Of te weinig hoogopgeleide inwoners met een creatieve en technische opleiding? Een ding is duidelijk: steden met veel broedplaatsen hebben bijna altijd een (technische) universiteit en een kunst- en designacademie binnen de stadsgrenzen. In Amsterdam en Eindhoven wonen bovendien veel creatieven en jonge designers en technici uit andere steden en landen.
Almere, een relatief jonge stad zonder oude, industriële gebouwen, heeft nog weinig broedplaatsen. Dit kan een hindernis zijn voor creatieve burgers en zzp’ers om samen aan de slag te gaan. Almere kampt bovendien met een braindrain omdat jonge Almeerders in andere steden studeren en daar meestal blijven wonen en werken. Misschien zijn deze jongeren te verleiden door ze een plek aan te bieden in een bruisende broedplaats.
In steden als New York, Berlijn, Amsterdam en Eindhoven ontstaat in de oude stad de nieuwe stad. In verlaten industriële gebouwen ontwikkelen kunstenaars, architecten, creatieve academici en zzp’ers nieuwe producten. Met laser cutters en 3D printers fabriceren ze unieke, eenmalige producten. In deze steden is een nieuwe industriële revolutie begonnen die de industrie weer terugbrengt naar de stad.
Afschaffen zelfstandigenaftrek is onverstandige besluit
Gemeenten gaan een moeilijke tijd tegemoet. Uit onderzoek van COELO blijkt dat in 2017 een gat gaapt van 6 miljard euro tussen de verwachte inkomsten en uitgaven van gemeenten. Anders dan de rijksoverheid moeten gemeenten een sluitende begroting maken. Dit betekent dat forse ingrepen onvermijdelijk zijn. De financiële problemen dreigen voor gemeenten nog groter te worden. Het kabinet Rutte II wil namelijk de zelfstandigenaftrek beëindigen. Veel creatieven zijn zzp’er. Een gemiddelde ondernemer verdient € 26.460,- en dit is minder dan modaal (bron: EIM). Als het kabinet vasthoudt aan deze bezuiniging dan betekent dit een inkomensverlies van rond de € 2.700,- per jaar. Voor starters is dit zelfs zo’n € 3.500,-. De zelfstandigenaftrek zorgt ervoor dat ondernemers die ca. € 20.000 per jaar verdienen het financieel nog redden. Ondernemers die € 60.000 verdienen, worden bevoordeeld omdat zij gebruik kunnen maken van fiscaal aftrekbare zaken zoals een auto van de zaak, arbeidsongeschiktheidsverzekering en pensioenopbouw. Afschaf van zelfstandigenaftrek voor zzp’ers die rond de € 20.000,- per jaar verdienen kan de genadeklap betekenen. Volgens onderzoek kan dat 50% van de creatieve bedrijfjes de kop kosten (bron: de Volkskrant). Zij zullen dan een beroep op bijstand moeten doen. terecht te komen. De rekening komt dan op het bord van de lokale overheid. Gemeenten doen er daarom verstandig aan om zzp’ers te faciliteren en ondersteunen.
Nog meer Blokkers?
Er zijn gemeenten die handelen alsof er geen banken-, huizen-, en eurocrisis is. Ze zijn vooral bezig met weer een nieuw winkelcentrum en het binnenhalen van de zoveelste Blokker. Gelukkig zijn er ook steden die kunstenaars, industrieel ontwerpers, creatieve bedrijven en zzp’ers helpen met het beschikbaar stellen van leegstaande gebouwen. Met relatief goedkope huren werken creatieven en kleine bedrijven in voormalige industriële gebouwen. Het creëren van maatschappelijke meerwaarde speelt zich af in het gebied tussen vrije kunst en techniek. Met computergestuurde machines zoals 3D printers ontstaat een nieuwe, stedelijke industrie.
Voor lichtpuntjes in de economie en samenleving moeten we niet op het Binnenhof in Den Haag zijn maar lokaal in Nederland. Steeds meer burgers en kleine bedrijven nemen het heft in eigen handen. Dit zie je vooral in omgevingen waar creatieven en hoogopgeleide mensen elkaar gemakkelijk kunnen ontmoeten. Politici en ambtenaren kunnen de doorslag geven of de initiatieven van onderop succes hebben. Niet door het geven van subsidie maar door leegstaande gebouwen beschikbaar te stellen. Ook woningbouwcorporaties dragen bij aan het succes hiervan. Vaak zie je dat bestuurders eerst initiatieven op een bepaalde plek gedogen en daarna gaan ondersteunen. Het gaat vaak niet zonder slag of stoot. Het komt voor dat een wethouder goedkeuring verleent maar dat de ambtenaren niet willen uitvoeren. Het gebeurt ook andersom. Ambtenaren die het wel zien zitten maar bestuurders vasthouden aan klassiek beleid.
Voorbeelden voor initiatieven van onderop zijn:
- Burgerinitiatieven zoals energie coöperaties, pop-up activiteiten, buurtactiviteiten, e.d.
- Oprichten van zorgbedrijven zonder managers
- zzp’ers die samen werken om nieuwe producten te ontwikkelen
- Innovatieve en creatieve projectorganisaties zoals Mediamatic, Pakhuis de Zwijger en Dutch Design Week die innovatie bevorderen
- Het beschikbaar stellen van computergestuurde machines zoals laser cutters en 3D printers waardoor zzp’ers gebruik kunnen maken van geavanceerde machines
Doorslaggevend voor innovatie en economische succes van onderop is de beschikbaarheid over goedkope ateliers, werkplaatsen en kantoren waar verschillende disciplines met elkaar kunnen experimenteren en samenwerken.
Amsterdam Maker Festival
We staan aan het begin van een revolutionaire nieuwe manier van produceren. Met de hulp van nieuwe middelen als 3D-printers, plasmasnijders, techstoffen, open source elektronica en ingenieuze powertools kun je alles maken wat je bedenkt. Of je nu kok bent of techneut, mode-ontwerper of kunstenaar. Makers bepalen hoe de wereld er uit ziet. Makers zijn het levende bewijs dat maken leuk en nuttig is. Makers zijn van alle leeftijden en komen overal vandaan. Overal in de wereld komen nu onafhankelijke en community-driven Maker Festivals of Maker Fairs op. De ‘Maker Movement’ heeft nu ook Nederland bereikt. In Nederland zijn er (of zijn er serieuze plannen voor) Maker Festivals in Groningen, Twente, Limburg en Amsterdam. Het Amsterdam Maker Festival werkt nauw samen met deze andere festival en initiatieven.
De nieuwe ‘maak’plaats iFabrica
In het oude Stork-gebouw in Amsterdam-Noord is iFabrica gevestigd. Dit is een open werkplaats en atelier voor kleine ondernemers, creatievelingen, hobbyisten en studenten met apparatuur en materialen die zij in hun eentje nooit zouden kunnen veroorloven. In de ruimtes van iFabrica staan professionele machines en gereedschappen voor de bewerking van onder andere hout, metaal, kunststof en textiel. Paradepaardjes zijn natuurlijk de 3D-printers en de CNC-gestuurde machines zoals houtfrees- plasma- en lasersnijders. Maar iFabrica heeft ook alle vertrouwde classics in huis; van draaibanken tot naaimachines en handgereedschap. Omdat er een grote diversiteit aan makers in iFabrica aan het werk is, inspireren en helpen zij elkaar en kan iFabrica uitgroeien tot een community van makers. In de werkplaats (zie foto) wordt gewerkt aan de renovatie van een ‘antieke’ inpakmachine voor chocolade repen.
De nieuwe maakindustrie In de voormalige Stork fabriek aan het IJ (foto tj 2013)
In de broed- en maakplaatsen begint de nieuwe industriële revolutie
In Amsterdam, Eindhoven, Rotterdam en Utrecht zijn vele tientallen broedplaatsen boordevol kunstenaars en zzp’ers die maatschappelijke waarde creëren. In de steden met veel broedplaatsen ontstaan nieuwe thematische broedplaatsen. Zoals het oude Shell lab in Amsterdam-Noord dat zich gaat richten op multimedia en gaming bedrijven. In New York en Eindhoven zijn leegstaande gebouwen ingericht als ‘maak’plaatsen met 3-D printers. De 3D printers in de Eindhovense maakfabriek worden gebruikt voor het printen van complexe producten voor ASML en Philips. Deze grote bedrijven profiteren van de innovatieve houding van kunstenaar en designers die de 3D printers in de afgelopen jaren hebben ontwikkeld. Een Nederlands bedrijf is een van de marktleiders in de wereld voor de verkoop van betaalbare 3D printers.
In Amsterdam heeft iFabrica onlangs een oude Stork-fabriek ingericht met computergestuurde machines voor mensen die iets willen maken. Een ander opvallend aspect is dat nieuwe broedplaatsen kunstenaars en bedrijven selecteren op hun houding om samen te werken. Als je alleen je eigen ding wil doen is er geen plaats voor je in het gebouw. Dit beleid is een gevolg van de ervaring dat nieuwe bedrijven vooral combinaties zijn van creativiteit en het verbinden van verschillende disciplines. Zo experimenteren microbiologen en architecten met nieuwe, duurzame materialen in de Van Genthallen van Mediamatic. En wat te denken van een Amsterdams architectenbureau dat een compleet huis met een 3D-printer bouwt. Deze initiatieven zijn mogelijk omdat gemeenten en andere partijen zorgen dat creatieve, ondernemende mensen aan de slag kunnen in gebouwen met relatief lage huren. Slimme gemeenten faciliteren initiatieven van onderop al is het alleen maar om een nieuwe financiële tegenvaller te voorkomen.