Zintuigen bij mens en dier
Vergeleken met dieren, bomen en planten komt de mens er maar bekaaid af als het om het aantal zintuigen gaat. Planten hebben er wel twintig tegen een mens maar vijf. Ze kunnen bijvoorbeeld zwaartekracht, elektromagnetische velden en vochtigheid voelen en berekenen.
Wetenschappers gaan er vanuit dat vogels navigeren met behulp van het magnetisch veld van de aarde. Een zangvogeltje dat de zomer in Nederland doorbrengt vliegt tegen de winter duizenden kilometers en voelt en berekent aan de hand van het magnetisch veld waar hij of zij moet landen. Vogels leren door afkijken van elkaar. In de jaren vijftig zette de melkboer – die toen nog aan huis kwam- de melkflessen bij de voordeur. In Engeland en later ook in Nederland pikten de pimpel- en koolmezen de melkdoppen open om het laagje room van de melk op te slurpen. Binnen korte tijd leerden steeds meer mezen deze truc.
We onderschatten wat er in de kop van vogels gaande is. Hoe weten spreeuwen dat ze in september in onze tuin en op andere locaties rijpe lijsterbessen kunnen eten?
Hoe besluit een duivenpaartje om samen de aanval te openen op een ekster die te dicht bij hun nest komt? Dieren hebben scherpe zintuigen en intelligente breinen om te kunnen overleven.
Hebben mensen minder (scherpe) zintuigen omdat wij al duizenden jaren in staat zijn veiliger te leven?
We weten dat informatie van verschillende zintuigen zich mengt zonder dat mensen daar controle over hebben. Sommige mensen zien kleuren wanneer ze naar muziek luisteren. Wat gaat er door je heen als de ober een groene biefstuk voor je neus op tafel zet? Kunnen we nog genieten van tonijn bij het zien van de bloederige vangst van deze vis? Wie geniet er wel en wie niet van zijn eten als keiharde hardrock muziek wordt afgespeeld?
Gaan we onze zintuigen steeds minder gebruiken door de opmars van technologie?
Het is niet denkbeeldig dat we onze zintuigen steeds minder nodig hebben of zullen gebruiken. We worden steeds meer omringt door sensoren. Brand- en koolmonoxidemelders, inbraak- en alarmsystemen en allerlei systemen die we gaan toepassen in onze smart homes vergroten het gemak en de veiligheid. Maar zorgen er ook voor dat we minder op onze zintuigen hoeven te vertrouwen.
Film-maker Marica de Michele maakt zich zorgen over deze ontwikkeling. Zij heeft een video gemaakt met daarin mensen met extra ogen, neuzen en oren op hun voeten, armen en benen. Marica’s ‘intention is to increase the sensory information in order to extend the human being perception of the world’. Haar video over de extra ogen, oren en neuzen staat in mijn blog over ‘de kattebelletjes’
In deze blog heb ik geschreven over het verdwijnen van papieren berichtjes (kattebelletjes) door social media. Het is een gemis als je geen fysieke dingen meer kan bewaren omdat alles elektronisch is vastgelegd en opgeslagen in de cloud. In dezelfde blog ook de consequenties van het toenemende gebruik van technologie voor onze zintuigen.
Onderzoek naar de samenwerking van zintuigen
Door ontwikkelingen op het gebied van de neuroscience zullen we in de toekomst beter begrijpen hoe zintuigen (samen) werken. Daarom zou het mooi zijn als wij in een laboratorium kunnen experimenteren met onze zintuigen. Dan kunnen we bijvoorbeeld leren dat alle zintuigen op scherp staan als we een bordje patat eten.
Volgens de Brit Charles Spence is een groot deel van onze smaakbeleving niet gerelateerd aan alleen het eten of drinken. Zijn onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat hoe zwaarder het bestek en glaswerk zijn, hoe beter een gerecht ons smaakt. Ook de kleur van je bord speelt een rol.
Met een rode broek vinden mensen je aardiger
Op de website van het VPRO programma The Mind of the Universe staat het volgende over Charles Spence (Groot-Brittannië, 1969). Spence gelooft dat verschillende zintuigen bijdragen bij het vormen van een beleving. Hij heeft dimbare lichten en bloemen in zijn huis, want dat verhoogt de stemming. Ook draagt hij bijna altijd rode broeken, omdat mensen die rood dragen aardiger gevonden worden. ‘Mensen die in het rood zijn, hebben meer kans om een gratis lunch te krijgen,’ stelt Spence. (…)
Opvallend: mannen uit Laren dragen vaak een rode (rib)broek
Spence is een pionier in het onderzoeken, manipuleren en verbeteren van de zintuigen. Hij is de enige in het veld die zich richt op álle zintuigen: de zintuigen verbinden, combineren en beïnvloeden elkaar op onverwachte manieren in de hersenen. Het onderzoek van Spence richt zich op hoe een beter inzicht in de menselijke geest zal leiden tot een beter ontwerp van multisensorische voedingsmiddelen, producten en omgevingen in de toekomst.
Zintuigen manipuleren kan mensen gezonder maken
Zo ontdekte Spence dat de witte en ronde vormen en hoge tonen geassocieerd worden met zoetheid en zwarte en hoekige vormen en lage tonen met bitterheid. Het manipuleren van voedselervaring biedt beloftes voor de toekomst. ‘Als we zoete en zoute smaken kunnen opwekken zonder eigenlijk suiker en zout toe te voegen, kunnen we mensen gezonder maken.’
kunnen kleuren de smaakbeleving manipuleren?
De wijze waarop voedsel wordt geserveerd is van invloed op onze ervaring van het gerecht. Chef-kok Jozef Youssef en professor Charles Spence werken als duo om smaakbeleving in kaart te brengen. Zij onderzoeken met hun project Kitchen Theory hoe onze zintuigen invloed hebben op onze perceptie van smaak en onze gehele smaakbeleving.
Jozef Youssef was in 2016 in Amsterdam om zijn theorie over voedsel en zintuigen te demonstreren.
https://www.youtube.com/watch?v=pAl8wlcOzpE
Hoe beleven we patat?
De smaak van frieten is pas goed als ze nog een beetje naar aardappel proeven en een beetje zout zijn. Daar hebben we smaaksensoren voor nodig op de tong. Maar daarnaast moeten frieten ook nog naar frieten ruiken, waarvoor de neus nodig is. Frieten moeten goudbruin gebakken zijn, waarvoor we ogen nodig hebben. Ze moeten kraken als erin wordt gebeten, en daarvoor hebben we weer druk- en spiersensoren nodig, inclusief een gehoor dat naar behoren werkt. Frieten moeten gloeiend heet zijn, en daarvoor hebben we weer warmte- en pijnsensoren nodig. En dan hebben we het nog niet gehad over dat het bij friet toch eigenlijk gaat om de mayonaise en, voor sommigen onder u, smaken frieten alleen op de zondagavond, óp de bank met Studio Sport.
Fragment uit de rede ‘Horen met de ogen, zien met de oren’ van Prof. dr. Jean Vroomen
Meer lezen?
- De zintuigen van vogels. Ornitholoog en schrijver Tim Birkhead
- Briljant groen – De intelligentie van planten. Stefano Mancuso & Allessandra Viola
- Horen met de ogen, zien met de oren. Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar in de psychologische functieleer aan de Universiteit van Tilburg op 22 september 2006 Door Prof. dr. Jean Vroomen. Downloaden: http://spitswww.uvt.nl/fsw/psychologie/cognitive-neuropsychology/Pubs/Jean/Rede_Inauguratie.pdf